Wielkanoc jest świętem wyjątkowym i radosnym, które Polacy celebrują, chętnie nawiązując do wydarzeń, na których opiera się chrześcijańska wiara. Korzenie kultywowania wielkanocnych zwyczajów w Polsce sięgają X w. i wiele z nich powtarzana jest do dziś.
Znaczenie Świąt Wielkanocnych.
Wszystko opiera się na historii męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa, który poświęcił swoje życie za zbawienie ludzi. Święto to jest swojego rodzaju zadumą, duchowym przeżyciem cudu, smutkiem, który przeradza się w radość. Symbolizuje nadzieję, zwycięstwo dobra nad złem i nadzieję, że nadejdzie lepsze jutro. W staropolskich wsiach celebrowano Wielkanoc i oddawano cześć Stwórcy, wierząc, że przyniesie to zdrowie rodzinie, urodzaj na polu, a także ochronę zwierząt i domostwa.
Symbole Wielkanocy:
Palma
Pierwszy element rozpoczynający Święta Wielkiej Nocy.
W wierze dawnego ludu miała magiczną, leczniczą i wróżebną moc. Palma jest symbolem płodności i urodzaju, dlatego swoją mocą zaklinała domostwo, chroniąc je od groźnych wówczas piorunów, czy ognia. Domowników natomiast strzegła przed urokami, głodem i chorobami.
W staropolskich wsiach palmy wielkanocne były przygotowywane własnoręcznie, z pieczołowitą dokładnością zbierano trzcinę i wierzbowe bazie i dekorowano je bukszpanem, gałązkami tui, suszonymi kwiatami i wstążkami. Poświęconą w świątyni palmę zabierano do domu i omiatało się zwierzęta, aby uchronić je od chorób i pasożytów, następnie umieszczano za świętym obrazem, aby skutecznie chroniła domostwo. Palmę zeszłoroczną palono podczas święcenia ognia, a jej popiół wykorzystywano w Środę Popielcową.
Jajka – odrodzenie, nowe życie i płodność.
Nierozłącznym elementem Świąt Wielkiej Nocy jest jajko, które symbolizuje zwycięstwo życia nad śmiercią. W wielu polskich domach wciąż kultywuje się zwyczaj dzielenia jajkiem z członkami rodziny, podobnie do dzielenia się opłatkiem w Wigilię Bożego Narodzenia.
Pisanki – dekorowane jajka
Kraszanki, piski, malowanki.
W starych chrześcijańskich zapisach można trafić na fragment opowiadający o Maryi, która w trakcie wizyty na grobie Jezusa znalazła na nim pomalowane jajka. Farbowanie, malowanie czy inne formy świątecznego dekorowania jajek sięgają wielu lat wstecz i do dziś dzień są jednym z ulubionych świątecznych zajęć dzieci.
W staropolskiej tradycji pisanki miały szczególne znaczenie, były przedmiotem zabawy i sposobem na okazanie zainteresowania podczas zalotów. Była elementem kilku ciekawych wielkanocnych zabaw jak bitki, walatka, kumkanie czy wybijanie, ale też służyła jako podarek wręczany wielkanocnym kolędnikom w zamian za wesołą kolędę.
Kawalerowie i panny na wydaniu wręczali sobie nawzajem najładniejsze pisanki w geście sympatii, a gospodarz rozpoczynał Wielkanocne śniadanie od podzielenia jajek między domowników, by złożyć im serdeczne życzenia.
Skorupki z pisanek symbolicznie rozsypywało się w rogach domu, aby zapobiec pasożytom w ogrodzie, aby zwiększyć plony, a także w kurniku, aby kury nie niosły jajek u sąsiadów. Wierzono także, że włożenie skorupek w pierwszy snop siana odstraszy myszy i sprawi, że przestaną im rosnąć zęby. Wtarcie w grzbiet zwierzęcia miało uchronić je przed chorobami.
Wręczanie prezentów wielkanocnych
Tradycja wręczania prezentów na Wielkanoc ma długą historię i źródła sięgają aż do wczesnego średniowiecza. Wówczas była to praktyka związana z ofiarowywaniem sobie nawzajem koszyków wypełnionych jajkami, mięsem, ciastami i innymi smakołykami. W późniejszych czasach zaczęto do koszyków dodawać ozdoby i drobne upominki dla dzieci, a także pisanie życzeń na kartkach. Obecnie wręczanie prezentów dzieciom na Wielkanoc jest już mocno zakorzenione w wielu krajach i stało się stałym elementem świątecznej tradycji.
Wielka Sobota – dzień święcenia pokarmów.
Polscy magnaci nie nosili koszyczków do kościoła, kapłani odwiedzali ich w domach i święcili pokarm, wodę i ogień. Biedniejsi przygotowywali koszyczki pełne jaj, chleba, kiełbasy i mięsa, chrzanu, soli i pieprzu. Żaden z tych składników nie znalazł się w koszyczku przypadkowo.
Koszyk wielkanocny
Jajka to życie i płodność. Chleb to Ciało Chrystusa, oznaka dostatku. Kiełbasa i mięso nawiązuje do ofiary złożonej z baranka paschalnego. Kości ze święconego podawano psom w nadziei, że uchroni je to przed wścieklizną. Chrzan i pieprz symbolizują mękę i śmierć Chrystusa, a także zdrowie i witalność. Sól to zapewnienie prostoty życia w dostatku i zdrowiu. Sól rozsypywano w rogach domu, by zapewnić dobrobyt.
Święcenie wody.
Po święceniu przelewana była do specjalnych naczyń i wykorzystywano ją do leczenia ran, uśmierzania bólu i święcenia domostwa i zwierząt. Chroniła przed złymi urokami.
Święcenie ognia.
Przygotowywano ognisko, w którym palono zeszłoroczne palmy, z których popiół był zachowywany do Środy Popielcowej. Palono także gałęzie śliwy, cierni głogowych i tarninę, a pozostałe ciernie umieszczone w stropie dachu miały chronić dom przed pożarem i piorunami.